فهرست مطالب
عنوان صفحه
چکیده فارسی 1
مقدمه 2
فصل اول: کلیات
پیشگفتار 4
آناتومی دستگاه تناسلی دام نر 5
اسپرماتیک کورد (بند بیضه) 6
1-1-2- اسکروتوم(کیسه بیضه) 6
ماهیچه دارتوس 7
تونیکا واژنیالیس 7
بیضه‌ها 8
اپیدیدیم 10
غدد ضمیمه تناسلی 12
آمپولا 12
1-1-5-2- وزیکول سمینال 12
1-1-5-3- پروستات 13
1-1-5-4- غدد کوپر 13
آلت تناسلی نر 14
فیزیولوژی دستگاه تناسلی دام نر 15
1-2-1- اسپرماتوژنز 15
1-2-1-1- اسپرماتوسیتوژنز 15
1-2-1-2- اسپرمیوژنز 15
1-2-1-3- روند کلی اسپرماتوژنز 16
1-2-2- اسپرم 20
1-2-3- مایع منی 21
نسبت جنسی 21
1-3-1- مقدمه 21
ژنتیک دام نر 22
تفاوت اسپرمهای واجد کروموزوم X و Y 23
تعریف نسبت جنسی 25
اهمیت کنترل نسبت جنسی 26
عوامل موثر بر انحراف نسبت جنسی 27
1-3-6-1- عوامل ژنتیکی و فیزیولوژیکی 27
1-3-6-2- عوامل محیطی 28
روشهای تعیین نسبت جنسی اسپرم 28
واکنش زنجیرهای پلیمراز کیفی( PCR) 29
واکنش زنجیرهای پلیمرازکمّی((Real-Time PCR 31
1-5-1- تعریف واکنش (Real-Time PCR) 31
1-5-2- مزایای واکنش Real-Time PCR 31
مراحل اصلی واکنش Real-Time PCR 32
1-5-4- روشهای انجام واکنش Real-Time PCR 32
1-5-4-1- قالب غیر اختصاصی Nonspecific Format 32
1-5-4-2- قالب اختصاصی Specific Format 34
1-5-4-2-1- شناساگرهای دوسویه نشاندار یا شناساگرهای TaqMan 35
1-5-4-2-2- شناساگرهای بیکون مولکولی 37
1-5-4-2-3- سیستم شناساگر FRET 38
1-5-4-2-4- شناساگرهای عقربی 39
1-5-4-2-5- سایر سیستمها 40
1-5-5- برخی مفاهیم و اصطلاحات در تکنیک Real-Time PCR 41
1-5-5-1- منحنی تکثیر 41
1-5-5-2- گزارشگر نرمالشده((Rn 43
1-5-5-3- چرخه آستانه( (CT 44
1-5-5-4- منحنی ذوب 45
1-5-5-5- منحنی استاندارد 47
1-5-6- آنالیز دادههای کمی 49
فصل دوم: مروری بر متون گذشته
مطالعات پیرامون نسبت جنسی 51
مطالعات روی روشهای تعیین نسبت جنسی 53
فصل سوم: مواد و روشها
زمان و محل انجام تحقیق 58
مراحل انجام کار 58
3-2-1- تهیه اسپرم 58
3-2-2- استخراج DNA از سلولهای اسپرم 59
3-2-2-1- مواد و لوازم استخراج DNA 59
3-2-2-2- روش کار برای استخراج DNA 60
3-2-2-2-1- شستشوی اسپرم 60
3-2-2-2-1-1- ساخت محلول PBS 60
3-2-2-2-1-2- شستشو 61
3-2-2-2-2- پروتئینزدایی 62
3-2-2-2-2-1- ساخت محلول Lysis Buffer 62
3-2-2-2-2-2- رسوب پروتئینها 62
3-2-2-2-3- جداسازی DNA 63
3-2-2-2-4- تعیین غلظت DNA 64
3-2-2-2-4-1- استفاده از ژل آگارز 64
3-2-2-2-4-1-1- مواد و لوازم ساخت ژل آگارز 64
3-2-2-2-4-1-2- روش کار با ژل آگارز 65
3-2-2-2-4-2-- استفاده از دستگاه اسپکتروفوتومترِ نانودراپ 66
3-2-3- واکنش PCR کیفی 66
3-2-3-1- هدف از واکنش PCR کیفی 66
3-2-3-2- مواد و لوازم برای واکنش PCR کیفی 66
3-2-3-3- روش انجام واکنش PCR کیفی 67
3-2-3-3-1- طراحی آغازگر 67
3-2-3-3-2- رقیقسازی آغازگرها 68
3-2-3-3-3- محاسبه مقادیر واکنشPCR کیفی 69
3-2-3-3-4- تعیین شرایط واکنشPCR کیفی 70
3-2-3-3-5- آمادهسازی مخلوط واکنشPCR کیفی 70
3-2-3-3-6- الکتروفورز محصولات PCR کیفی 71
3-2-4- واکنش Real-Time PCR 71
3-2-4-1- - هدف از انجام واکنش Real-Time PCR 71
3-2-4-2- مواد و لوازم برای واکنش Real-Time PCR 71
3-2-4-3- روش انجام واکنش Real-Time PCR 72
3-2-4-3-1- رقیقسازی آغازگرها 72
3-2-4-3-2- محاسبه مقادیر در واکنش Real-Time PCR 73
3-2-4-3-3- تعیین شرایط دمایی و زمانی واکنش Real-Time PCR 73
3-2-4-3-4- رسم منحنی استاندارد از طریق واکنش Real-Time PCR 74
3-2-4-3-5- بررسی CT و TM از طریق واکنش Real-Time PCR 74
3-2-4-3-6- آمادهسازی مخلوط واکنش Real-Time PCR 76
3-2-4-3-7- آنالیز دادههای واکنش Real-Time PCR 76
فصل چهارم : نتایج
4-1- نتایج استخراج DNA 78
4-1-1- نتیجه الکتروفورز محصولات استخراجDNA. 78
4-1-2- نتیجه غلظتخوانی با دستگاه نانودراپ 79
4-2- نتیجه الکتروفورز محصولات PCR. 80
4-3- نتایج حاصل از Real-Time PCR.. 82
4-3-1- منحنی استاندارد................................................................................................. 82
4-3-2- منحنی ذوب و محاسبه TM.............................................................................. 83
4-3-3- منحنی تکثیر و محاسبه CT............................................................................ .87
4-3-4- نتیجه الکتروفورز محصولات Real-Time PCR............................................... .90
4-3-5- آنالیز کمّی دادهها............................................................................................... 94
فصل پنجم : بحث وپیشنهادات
5-1- بحث ............................................................................................................. .99
5-2- پیشنهادات................................................................................................. 102
منابع 103
چکیده انگلیسی 106
ضمایم 108
فهرست جداول
عنوان صفحه
جدول(3-1):شماره ثبت شده دام روی پایوتهای محتوی مایع منی………………………….………. 58
جدول(3-2): مواد تشکیل دهنده محلول PBS ………………………………………………………… 60
جدول(3-3): مواد تشکیل دهنده محلول Lysis Buffer ………….……………...………………… 62
جدول(3-4): اطلاعات مربوط به آغازگرها ……………………………………………………………….. 68
جدول(3-5): مقادیر مواد واکنش PCR ………………………………………………………………… 69
جدول(3-6): شرایط دمایی و زمانی واکنش PCR ……………………………………………………. 70
جدول(3-7): مقادیر مواد واکنش PCR ………………………………………………………………… 73
جدول(3-8): شرایط دمایی و زمانی واکنش PCR Real-Time ……….…………………….…… 74
جدول (4-1):غلظت DNA ( ng.µl-1 ) برای 7 رأس گاو در فصل سرد…….…………………….… 79
جدول (4-2): غلظت DNA ( ng.µl-1 ) برای 7 رأس گاو در فصل گرم…….…………....………… 79
جدول (4-3) : محاسبه میانگین عدد CT بین دو تکرار در هر نمونه……….……….......………..… 95
جدول (4-6) : عدد مقیاس مطلق(تفاوت عدد الگوی اولیه ژن SRY و PLP ….………............ ………………97
فهرست اشکال
عنوان صفحه
شکل (1-1) : اسپرماتیک کورد(بند بیضه) …………………………………………………………… 6
شکل (1-2) : اسکروتوم (کیسه بیضه) ………………………………………………………………… 7
شکل (1-3) : بیضه ها در گاو …………………………………………………………………………. 8
شکل (1-4) : بیضه ها ولوله های اسپرم ساز و شبکه رته تستیس ………………………………… 10
شکل (1-5) : اپیدیدیم ………………………………………………………………………………… 11
شکل (1-6) : غدد ضمیمه تناسلی …………………………………………………………………… 13
شکل (1-7) : آلت تناسلی گاو نر …………………………………….……………………………… 14
شکل (1-8) : اسپرماتوژنز ……………………………………………………………………………… 16
شکل (1-9) : اسپرماتوژنز و هورمونها ………………………………………………………………. 17
شکل (1-10) : مراحل سلولی اسپرماتوژنز …………………………………………………………… 19
شکل (1-11) : اسپرم …………………………………………………………………………………. 20
شکل (1-12) : کاریوتیپ گاو ………………………………………………………………………… 22
شکل (1-13) : اسپرم واجد کروموزوم Y و X ……………………………………………………… 24
شکل( 1-14) : مکانیسم عمل رنگ SYBR-Green طی واکنش زنجیرهای پلیمراز(PCR)……33
شکل( 1-15) : مکانیسم عمل شناساگرهای دوسویه نشاندار یا شناساگرهای TaqMan ………………..36
شکل( 1-16) : مکانیسم عمل شناساگرهای بیکون مولکولی طی واکنش زنجیرهای پلیمراز(PCR)…….… 37
شکل( 1-17) : مکانیسم عمل شناساگر FRET طی واکنش زنجیرهای پلیمراز(PCR) ……… 38
شکل( 1-18) : مکانیسم عمل شناساگر عقربی طی واکنش زنجیرهای پلیمراز(PCR)…..……… 40
شکل (1-19) : منحنی تکثیر در واکنش Real-Time PCR ………………………………..... 42
شکل (1-20) : رنگ مرجع خنثی) (ROX ……………………………………………………… 43
شکل (1-21) : منحنی تکثیر و نمایش CT ………………………………………………………. 44
شکل (1-22) : منحنی ذوب و Tm ………………………………………………………………… 46
شکل (1-23) : منحنی استاندارد ……………………………………………………………………. 48
شکل(3-1):پایوتهای محتوی مایع منی …………………………………………………………… 58
شکل (4-1) : نتایج حاصل از استخراج DNA …………………………………………………... 78
شکل( 4-2 ): نتایج حاصل از PCR ……………………………………………………………….. 81
شکل (4-3) : منحنی استاندارد …………………………………………………………………….. 82
شکل( 4-6 ): منحنی ذوب و میزان Tm محاسبهشده برای آغازگر SRY در فصل گرم …….. 84
شکل( 4-7 ): منحنی ذوب و میزان Tm محاسبهشده برای آغازگر SRY در فصل سرد ……. 84
شکل( 4-8 ): منحنی ذوب و میزان Tm محاسبهشده برای آغازگر PLP در فصل گرم ……. 85
شکل( 4-9 ): منحنی ذوب و میزان Tm محاسبهشده برای آغازگر PLP در فصل سرد ……. 85
شکل( 4-10 ): منحنی ذوب و میزان Tm محاسبهشده برای آغازگر PARدر فصل گرم……. 86
شکل( 4-11 ): منحنی ذوب و میزان Tm محاسبهشده برای آغازگر PARدر فصل سرد……. 86
شکل( 4-12 ): منحنی تکثیر و میزان CT مربوطه برای آغازگر SRY در فصل گرم ………….87
شکل( 4-13 ): منحنی تکثیر و میزان CT مربوطه برای آغازگر SRY در فصل سرد………… 87
شکل( 4-14 ): منحنی تکثیر و میزان CT مربوطه برای آغازگر PLP در فصل گرم ………… 88
شکل( 4-15 ): منحنی تکثیر و میزان CT مربوطه برای آغازگر PLP در فصل سرد ………… 88
شکل( 4-16 ): منحنی تکثیر و میزان CT مربوطه برای آغازگر PAR در فصل گرم………… 89
شکل( 4-17 ): منحنی تکثیر و میزان CT مربوطه برای آغازگر PAR در فصل سرد .……… 89
شکل( 4-18 ) : نتیجه واکنش qPCR برای آغازگر SRY ……………………………….... 91
شکل (4 - 19): نتیجه واکنش qPCR برای آغازگر SRY ………………….………..……… 91
شکل(4-20) : نتیجه واکنش qPCR برای آغازگر PLP ………..…………………..………… 92
شکل(4-21) : نتیجه واکنش qPCR برای آغازگر PLP …………………………..…………92
شکل(4-22) : نتیجه واکنش qPCR برای آغازگر ..………………………..…………PAR 93
شکل(4-23) : : نتیجه واکنش qPCR برای آغازگر .……………………..…………PAR...... 93
شکل (4-24) : فرمولهای محاسبه و آنالیز کمّی آزمایش …………………………………..… 96
چکیده فارسی:
جنسیت
موالید در صنعت دامپروری و از نظر اقتصادی بسیار حائز اهمیت است.افزایش
بهرهوری اقتصادی و نیز کنترل بیماریهای ژنتیکی وابسته به جنس ارتباط
مستقیمی با جنسیت موالید دارد.نسبت جنسی موالید اتفاقی نبوده و عوامل
مختلفی در تعیین جنسیت موالید نقش دارد.یکی از این عوامل،نسبت جنسیتی
اسپرمهای واجد کروموزوم X و Y در انزالِ طبیعی است. مهم‌ترین عوامل محیطی
که احتمال می‌رود روی این نسبت تاثیر داشته باشد،استرس گرماییو تفاوت‌های
فردی می‌باشد. در مطالعه حاضر به بررسی تغییر نسبت جمعیتی اسپرمهای واجد
کروموزوم Y به اسپرمهای واجد کروموزومX در انزال گاو نر تحت تاثیر تنش
گرمایی و بررسی تفاوت‌های فردی با استفاده از تکنیک Real-Time PCR پرداخته
شد. به این منظور از 7 رأس گاو نر بالغ در دو فصل گرم (تحت تأثیر استرس
گرمایی) و سرد نمونهگیری به عمل آمد و پس از استخراج محتوی ژنتیکی، با
استفاده از سه جفت آغازگر ژنهای SRY (شاخص کروموزوم Y)،PLP (شاخص کروموزوم X
) و PAR (ژن خانهدار)و با استفاده از روش Q-PCR مورد ارزیابی کمی قرار
گرفتند.نتایج این تحقیق نشان داد که نسبت جمعیتی کروموزومهای واجد X و Y در
انزال طبیعی در میان دامها یکسان نیست.همچنین نشان داد که تنش گرمایی با
افزایش نسبت جمعیتی کروموزومهای Y رابطه دارد.کلمات کلیدی: نسبت جنسی،
اسپرم، استرس گرمایی، تفاوت فردی، Real-Time PCR
مقدمه
امروزه در
جهت توسعه صنعت دامپروری در راستایبهبود اقتصادی، بهبود ژنتیکی و سلامت
دام،یکی از بهترین راهها کنترل جنس موالید و نسبت جنسی است. یکی از بهترین
راهها برای بررسی نسبت جنسی موالید و کنترل آن تعیین جنسیت اسپرم‌ها و
نسبت آنها است. این نسبت تحت تأثیر عوامل مختلفی از جمله عوامل محیطی و
ژنتیکی است. مهم‌ترین عواملی که ممکن است بر این نسبت تأثیر معنی‌داری
داشته باشد، استرس گرمایی و تفاوت‌های فردی می‌باشد.
به این منظور
مطالعه حاضر به بررسی نسبت جمعیتی اسپرمهای واجد کروموزوم Y به اسپرمهای
واجد کروموزوم X در انزال گاو در دامهای مختلف و تحت تاثیر تنش گرمایی با
استفاده از تکنیک Real-Time PCR می‌پردازد.
در این آزمایش از روش
Real-Time PCR با ماده شناساگر SYBR Green و ارزیابی نسبی استفاده شد. به
همین جهت 3 آغازگر (Primer) تحت عنوان SRY (شاخصه کروموزوم(YPlP(شاخصه
کروموزوم X) و PAR (به عنوان ژن خانهدار) که کنترل داخلی محسوب
می‌شود،طراحی شد.
فصل اول
کلیات
پیشگفتار:
نسبت جنسی موالید یک
شاخص سرشماری مهم است که از اواخر قرن هفدهم مورد بررسی قرار گرفته است.
اگر بتوانیم این نسبت را کنترل کنیم یا نتایج نسبت جنسی را تغییر دهیم برای
اصلاح نژاد دام در صنعت دامپروری و از نظر اقتصادی بسیار مفید خواهد بود.
تئوری نسبت جنسی و توضیح علل و مکانیسم‌های آن هنوز موضوعی قابل بحث است[28
، 27].
در صنعتپرورش گاو گوشتی تولید گوشت بدون چربی بر پایه تولید
گوساله نر می‌باشد.اما در صنعت گاو شیری تولید گوساله ماده به منظور حفظ
گله حائز اهمیت است. بنابراین کنترل نسبت جنسی در حیوانات جایگاه بالایی در
برقراری تعادل نسبت به نرها و ماده‌ها در گونه‌های در حال انقراض،تسریع
روند اصلاح ژنتیکی دامها،تسهیل مدیریت دامپروری و بهره‌های فراوان در
دامپروری دارد[27, 3].
در پستانداران در جنس ماده دو کروموزومجنسی مشابه
(XX) حضور دارد امادر موجود نر به جهت دارا بودن دو کروموزوم جنسی متفاوت
(XY) معین‌کننده جنس فرزند است[11, 10].
پس اگر بتوانیم عوامل موثر بر
تغیر نسبت جنسیت اسپرم‌ها (حاوی X و یا Y بودن) را بررسی کنیم و این عوامل
را کنترل کنیم،در واقع میتوانیم نسبت جنسی را تحت کنترل بگیریم. دیده شده
است که عوامل گوناگونی از جمله محیط و وراثت می‌توانند روی جنسیت اسپرم‌ها
موثر باشند. یعنی اینکه منجر به این امر می‌شود که نسبت جنسی اسپرم‌ها در
انزال که به طور تئوری 1:1 است اما در عمل اینگونه نیست را دستخوش تغییر
کند[31, 27, 8].
بررسی نسبت جمعیتی اسپرمهای واجد کروموزوم X به
اسپرمهای واجد کروموزوم Y با استفاده از روش‌هایی نظیر فلوسیتومتری،PCR،
Real-Time PCR و FISH انجام می‌گیرد[31،25، 17].
بدین منظور در این پایان‌نامه برآنیم که
اثر دو عامل تنش گرمایی و تفاوت‌های فردی را روی تغییر نسبت جنسی اسپرم‌ها
از 1:1 به مقداری متفاوت با استفاده از تکنیک Real-Time PCR بررسی کنیم.
پیش‌بینی
ما این است که اولاً در فصل گرما و در تنش گرمایی تعداد اسپرمهای واجد
کروموزوم Y نسبت به اسپرمهای واجد کروموزوم Xدر انزال گاوها بیشتر است و
ثانیاً این نسبت در گاوهای متفاوت با هم فرق دارد(تفاوت فردی)،در این تحقیق
بررسی ما بر روی مایع منی 8 گاو است که یک بار در فصل گرما و یک بار در
فصل سرما در آنها انزال صورت گرفته است،می‌باشد.
آناتومی دستگاه تناسلی دام نر
(Male Reproductive Anatomy)
بخش‌های
اساسی دستگاه تولیدمثل دام نر شامل اسپرماتیک کورد (بند بیضه)،اسکلروتوم
(کیسه بیضه)،بیضه،اپیدیدیم،غدد ضمیمه تناسلی،آلت تناسلی می‌باشد[42, 37]،
که به اقتضای پایان‌نامه به اختصار به هر یک اشاره خواهد شد.
1-1-1- اسپرماتیک کورد (بند بیضه)
ساختاری طنابی شکل در جنس نر که توسط مجاری دفران و بافت‌های اطراف آن شکل
گرفته است و از سمت شکم به هر بیضه می‌رسد و شامل انواع سرخرگ‌ها، اعصاب
مختلف، شبکه پمپینی فورم، عروق لمفاتیکو عضله کرماستر و ... است[42، 37،
1].
1-1-2- اسکروتوم (کیسه بیضه)
در بسیاری از پستانداران از جمله
گاوها، بیضه‌ها در حفره‌ای،بیرون از بدن قرار دارند که به آن اسکروتوم یا
همان کیسه بیضه گفته می‌شود. در واقع این کیسه با یک دیواره به دو حفره
تقسیم می‌شود و هر یک از بیضه‌ها در یکی از این حفرات قرار می‌گیرند.
دیواره
اسکروتوم شامل پوست رویی (ادامه پوست شکم)، ماهیچه‌ای به نام دارتوس و
بخشی به نام تونیکا واژینالیس است. نقش این کیسه حفاظت از بیضه‌ها و تنظیم
دمای مناسب برای عملکرد آنهاست. چرا که تولید اسپرم در بیضه‌ها حدود 7-4
درجه پایین‌تر از دمای بدن رخ می‌دهد[42, 1].
1-1-2-1- ماهیچه دارتوس
لایه‌ای
است ماهیچه‌ای که در زیر پوست کیسه بیضه قرار دارد و با انقباض و انبساط
خود،باعث می‌شود تا بیضه‌ها در هوای گرم به طرف خارج از بدن و در هوای سرد
به طرف داخل بدن برای تنظیم درجه حرارت بیضه‌ها،کشیده شوند. این عضله غیر
ارادی بوده و در دیواره بین دو نیمه راست و چپ اسکروتوم کشیده شده است[42,
1].
1-1-2-2- تونیکا واژینالیس
یک شبکه خونی که بیضه‌ها را پوشانده
است. در واقع کیسه‌ای است از غشای حاوی سرم و حالت آبکی دارد. کنار قدامی
به سطوح داخلی و خارجی هر بیضه را می‌پوشاند[37].
1-1-3- بیضه‌ها
بیضه‌ها
در گاو بیضی شکل می‌باشند. طول آنها حدود 15-10 سانتی‌متر و عرض آنها حدود
8-5 سانتی‌متر است. این بیضه‌ها حدود 500-400 گرم وزن دارند. بیضه‌ها توسط
طناب‌های اسپرماتیک در اسکروتوم معلق (آویزان) می‌باشند.
این اندام دارای دو وظیفه اصلی است:
1- تولید اسپرم
2- تولید هورمون‌های جنسی نر (آندروژن‌ها)
هر
بیضه داخل یک بافت پیوندی سفید رنگی به نام تونیکا آلبوژینا است که خود
توسط تونیکا واژینالیس پوشیده شده است و در قسمت کنار خلفی بیضه، به صورت
یکتورفتگی عمودی و ناقص و ضخیم درمی‌آید که به آن ناف یا مدیاستینوم بیضه
گفته می‌شود و عروق و مجاری بیضه از این قسمت وارد بیضه می‌شوند.تعداد
زیادی سپتوم ناقص (ترابکول) از مدیاستینوم بیضه به درون آن نفوذ کرده و در
نهایت داخل بیضه را به حدود 300-200 لوبول هرمی شکل تقسیم می‌کند.
هر
لوبول حاوی 3-2 عدد لوله اسپرم‌ساز پر پیچ و خم و بخشی به نام بافت
بینابینی می‌باشد. در واقع لوله‌های اسپرم‌ساز حاصل نفوذ بخشی از کپسول به
داخل بافت بیضه‌ها می‌باشند و حدود 70 تا 90 درصد وزن بیضه‌ها را تشکیل
می‌دهند. انتهای لوله‌های اسپرم‌ساز در راس لوبول‌ها به صورت لوله مستقیم
به هم می‌رسند و سپس وارد مدیاستینوم بیضه می‌شود. در مدیاستینوم بیضه،این
لوله‌ها با هم پیوند (آناستوموز) شده و شبکه بیضه‌ای به نام رته تستیس را
تشکیل می‌دهند(در مرکز بیضه) [42, 1].
سلولهای تولیدکننده اسپرم
(اسپرماتوگونیا) در سرتاسر غشای پایه لوله‌های اسپرم‌ساز قرار گرفته‌اند و
توسط سلولهای سرتولی محافظت می‌شوند.
همانطور که سلولهای اسپرمی تقسیم
و بالغ می‌شوند از سمت غشا به لومن در لوله‌های اسپرم‌ساز جابجا می‌شوند و
سپس به شبکه رته‌تستیس در مرکز بیضه منتقل می‌شوند تا به مجاری افران و
سپس دفران برده شوند و از آنجا به اپیدیدیم بروند.
بافت بینابینی
دربرگیرنده عروق خونی،اعصاب و یک سری سلولهای متمایز شده به نام سلولهای
لایدیگ می‌باشند که هورمون‌های جنسی تولید می‌کنند که به خون و سلولهای
سرتولی منتقل می‌شوند[15].
1-1-4- اپیدیدیم
اپیدیدیم ساختاری فشرده و
پهنی است که در اتصال و نزدیکی یک سمت بیضه کشیده شده است. این لوله درهم
پیچیده دارای 3 قسمت سر، تنه و دم می‌باشد.
درون این لوله، حدود 160-130 توبول وجود دارد که نهایتاً به یک لوله به نام وازودفران ختم می‌شوند.
حدوداً
45 تا 50 روز زمان لازم است تا اسپرم‌ها در لوله‌های اسپرم‌ساز شکل بگیرند
و به اپیدیدیم وارد شوند و در آنجا بالغ و آماده برای انزال شوند[15].
حدود یک هفته از زمان گفته شده در اپیدیدیم سپری می‌شود تا اسپرم‌ها به اسپرمهای بالغ و بارور تبدیل گردند[42, 15].
اسپرم‌ها
که در اپیدیدیم ذخیره شده‌اند،نسبت به آن دسته که تازه وارد آن شدند و به
عبارتی اخیراً شکل گرفته‌اند،به تنش‌های گرمایی مقاوم‌تراند.
در مدت
زمان 45 تا 50 روز که اسپرم‌ها در حال ساخته شدن هستند. قدرت باروری موجود
نر کاهش خواهد داشت اما بعد از آن قدرت آن بسیار زیاد خواهد شد.
از
آنجایی که اپیدیدیم تنها مجرای خروجی اسپرمهای تولید شده در بیضه
می‌باشد،هرگونه انسداد آن اهمیت ویژه‌ای خواهد داشت. گاهی یک انسداد موقت
که ایجاد تورم می‌کند. می‌تواند منجر به آسیب و عفونت گردد و نهایتاً عبور
اسپرم‌ها را از این لوله مسئله‌ساز کند[42].
1-1-5- غدد ضمیمه تناسلی
این
غدد در امتداد میزراه لگنی قرار گرفته‌اند. وظیفه آنها تولید مایعی است که
وارد مجرای تناسلی شده و با اسپرماتوزوآ مخلوط می‌گردد و تشکیل مایع منی
را می‌دهد.
این غدد شامل آمپولا،وزیکول سمینال،پروستات و غدد کوپر می‌باشد[37, 1].
1-1-5-1- آمپولا
در قسمت انتهایی مجرای و ابران قرار گرفته است و کار آن ذخیره اسپرماتوئید و دخالت در تشکیل پلاسمای مایع منی است[37].
1-1-5-2- وزیکول سمینال
این
غده در گاو حالت سفت و لوبوله دارد و در نزدیکی آمبولا در کف لگن قرار
گرفته است. این غده دارای دو بخش است که طول هر یک 5-4 سانتی‌متر می‌باشد و
هر کدام از طریق یک مجرا به میزراه می‌ریزند.ترشحات آن آبکی و شفاف است و
مواد مغذی و بافری برای منی را فراهم می‌کند[42, 37].
1-1-5-3- پروستات
این
غده در بخش گردن مثانه در کف لگن قرار گرفته است و به پیشابراه لگنی مربوط
می‌شود. این غده ترشحاتش را به هنگام انزال به منی اضافه می‌کند. در گاو
رشد کمی دارد و حجم ترشحاتش کم است[42, 37].
1-1-5-4- کوپر
یک جفت
غده هستند که به صورت پشتی در پیشابراه لگنی کشیده شده‌اند. محکم و کوچک
هستند و یکی از اعمال مهم ترشحات این غدد این است که میزراه را از
باقی‌مانده ادرار که برای اسپرم‌ها مضر است،پاک می‌کند. این ترشحات معمولاً
از آلت تناسلی در طول تحریکات جنسی بیرون می‌چکد[42, 37].
عفونت یکی
از غدد ضمیمه باعث می‌شود رنگ مایع منی زرد یا تیره شود که علت آن وجود چرک
و سلولهای فاسد است. در گاو عفونت وزیکول سمینال شایع است.